Het startpunt van publieke acceptatie dat vrouwen kunnen hardlopen

'Ik wilde geen statement maken, ik wilde gewoon hardlopen’, vertelt ze aan Mystical Miles. De iconische foto’s van de jonge dame die wordt aangevallen door een wat gedrongen man, gingen de wereld over en werden voorpaginanieuws. De gebeurtenis werd het startpunt van Kathrine Switzers inzet voor vrouwen in het hardloopveld. Minder bekend is de kers op haar carrière: haar rol bij de totstandkoming van de vrouwenmarathon op de Olympische Spelen.

U staat bekend als de eerste vrouw die officieel de boston marathon liep – met startbewijs. Andere vrouwen waren u al voorgegaan door op het parcours in te springen. Hoe was dat voor u?

‘De Boston Marathon was een keerpunt in mijn leven. Ik was nog maar een meisje toen ik meedeed, net 20 jaar oud. Mijn enige doel op de marathon was hardlopen, maar de organisatie zag dat anders. Tijdens het hardlopen werd ik aangevallen door Jock Semple, één van de organisatoren. Hij probeerde me van het parcours te trekken. Achteraf gezien was de aanval door Semple een keerpunt in mijn leven. Ik besloot hoe dan ook de marathon uit te lopen, al moest het op handen en knieën. Iedereen verwachtte dat ik – een jonge vrouw – zou afhaken. Ik ging het tegendeel bewijzen.’

Wat wilde u precies bewijzen?

‘Ik wist dat ik de marathon kon uitlopen. Tien dagen eerder had ik nog 50K gelopen. Maar na de aanval voelde ik ook dat ik meer moest doen. Bijvoorbeeld kansen creëren voor andere vrouwen om zich net zo geweldig te kunnen voelen als ik deed bij het hardlopen. In die tijd deden weinig vrouwen aan hardlopen omdat ze bang waren, of bevooroordeeld, bijvoorbeeld omdat ze opgevoed waren met het idee dat hardlopen ongepast is voor vrouwen.’

Waarom was hardlopen niet gepast voor vrouwen?

‘Men was ervan overtuigd dat het vrouwenlichaam niet gemaakt is voor hardlopen. Dat vrouwen er bijvoorbeeld onvruchtbaar van kunnen worden, of kunnen veranderen in een man.’

‘Mijn coach en ik wisten ook dat we klein moesten beginnen. Vrouwen moesten zich welkom voelen. We richtten een hardloopclub op in onze eigen stad en nodigden daar vrouwen voor uit. Alleen: de vrouwen kwamen niet. Mannen hadden we te over. Iedere dinsdag renden we tien kilometer, daarnaast organiseerden we allerlei evenementen. Het was voor mij een leerschool in organiseren. Mijn doel was alleen geweest om vrouwen te betrekken en dat lukte niet voldoende. Pas in 1972 besefte ik dat ik het systeem niet kon bestrijden, maar moest veranderen.’

Hoe dan?

‘Door onderdeel te worden van het systeem. Na de Boston Marathon werd ik uit de atletiekfederatie (De Amateur Athletic Union, AAU) gezet, maar in 1972 mocht ik mijn positie weer innemen. In mijn sportdistrict was er geen zetel voor vrouwen die aan langeafstandslopen doen. Ik besloot de zetel te creëren en in te nemen. Het gaf me een stem. In de voorgaande jaren was het me samen met andere vrouwen, waaronder Nina Kuscsik, gelukt om vrouwen binnen de AAU-races een officiële rol te geven; we mochten 10 mijl rennen. De marathonafstand was nog een brug te ver.’

Waarom mocht dat niet?

‘De organisaties wilden niet dat vrouwen het zouden opnemen tegen mannen. Terwijl we helemaal niet wilden strijden tegen de mannen, we wilden gewoon de marathon lopen. Dankzij dat argument mochten we onder strenge voorwaarden in 1972 meedoen aan de Boston Marathon. We moesten bijvoorbeeld starten vanuit een apart startvak.'

Vijf jaar na de aanval van Jock Semple op jou! Dat is vooruitgang, toch?

‘Jock Semple was woedend! Als wij mee wilden doen met “zijn” marathon, moesten we van hem wel de kwalificatietijd van de mannen halen. Dat was 3 uur en 30 minuten. We startten met z’n achten, drie van ons haalden de kwalificatietijd. Nina Kuscsik liep zelf 3:10. Iedereen was onder de indruk, ook Semple. En de media maakten er een enorme sensatie van: “Vrouwen rennen officieel de Boston Marathon!” kopten ze. Maar niemand had opgelet: we liepen eigenlijk allemaal al jaren onofficieel de Boston Marathon.’

Had u hiermee uw doel behaald?

‘Nee, dit was pas het begin! Mijn doel was de marathon voor vrouwen op de Olympische Spelen voor elkaar krijgen. Wat mij betreft was dat net zo belangrijk als het recht op stemmen dat voor vrouwen in de Verenigde Staten pas in 1920 werd ingevoerd. Kiesrecht betekende onze sociale en culturele acceptatie. Mee mogen doen met de marathon op de Olympische Spelen betekende dat we eindelijk fysiek zouden worden geaccepteerd als gelijken.’

Dat is uiteindelijk gelukt, weten we nu. Maar niet veel mensen weten dat u daar een rol in heeft gespeeld. Kunt u daar iets over vertellen?

‘Nadat vrouwen in 1972 officieel mee mochten doen met de Boston Marathon, kwam er veel meer interesse in hardlopen. Zo wilde het bedrijf Johnson’s Wax een marathon in New York organiseren om een nieuw product te lanceren. Ze vroegen Fred Lebow – de oprichter van de New York City Marathon en de New York Road Runners – om hulp, en Fred vroeg mij en Nina of we bij wilden springen. Maar als we een marathon zouden organiseren zou er weinig animo zijn. Als er zes vrouwen zouden meedoen dan zou dat al veel zijn. We overtuigden Johnson’s Wax om een tien-kilometerwedstrijd te organiseren, dat was destijds één rondje om Central Park heen. We gingen ervan uit dat we wel wat vrouwen zouden kunnen optrommelen. Nina en ik sjeesden heel New York door, overal lieten we flyers achter; bij middelbare scholen, sportscholen en zelfs bij nachtclubs. En met resultaat! Er kwamen 78 vrouwen op de wedstrijd af die allemaal tien kilometer konden rennen. Dit was ook het moment dat ik dacht: wacht eens even. Dit zorgt voor heel veel publiciteit. Er zijn vast ook andere sponsoren.’

Hoe was dat dan de opmaat naar de Olympische Spelen?

‘In datzelfde jaar ging ik als journalist naar de Olympische Spelen in München. Ik had de Daily News ervan overtuigd mij aan te nemen als correspondent. Ik was te laat om een perspas aan te vragen, maar met een brief van de Daily News kon ik toch heel dichtbij komen en in de persruimte. Ik wilde graag naar München om zo dicht mogelijk bij de mensen te komen van het IOC, het Internationaal Olympisch Comité, om erachter te komen hoe ik de marathon voor vrouwen op de Olympische Spelen kon krijgen.’

Hoe was de reactie van mensen om u heen?

‘Nina en ik wilden dit heel graag voor elkaar krijgen, maar de mensen om ons heen dachten dat we volkomen gestoord waren. Toch ging ik naar München. Veel mensen vonden dat we te voortvarend te werk gingen, dat we geduld moesten hebben. Maar Nina en ik waren bijna dertig jaar oud, we hadden geen tijd voor geduld. Bovendien: als je afwachtend bent, krijg je nooit iets voor elkaar. Sommigen vonden dat we al genoeg hadden gedaan doordat vrouwen nu officieel mee mochten doen met marathons, maar ik weigerde dat te accepteren. Er was zoveel talent om me heen en ik wist dat als deze vrouwen aan de Olympische Spelen mee zouden kunnen doen met de marathon, dat ze zouden winnen. Het enige dat ze nodig hadden was een kans, de mogelijkheid.’

De Olympische Spelen in München zijn getekend door een vreselijke aanslag. De Palestijnse groep Zwarte September gijzelde Israëlische sporters en hun coaches. Bij de aanslag en de poging om een einde te maken aan de gijzeling vielen 17 doden; de vijf Israëlische atleten, de zes coaches, een politieagent en de vijf leden van Zwarte September. Dat moet nogal een indruk op u hebben gemaakt.

‘Het was een verpletterende ervaring voor mij. Als atleet was ik voor het politieke gewoon blind geweest. Maar ook als journalist bevond ik me nu op onbekend terrein. Na de moorden had ik nog meer het gevoel dat atleten er niet toe deden, dat het alleen maar politieke pionnen waren. Atleten werden onderbetaald, wie rond wilde komen moest onder de tafel geld aannemen, het hele systeem was verziekt. Tegen het einde van de Olympische Spelen – na de terroristische aanslag – liep ik de perskamer uit en keek ik op. Dat is waar het kwartje viel. Overal waren er reclames te zien: van Kodak Film, de Deutsche Bank, van IBM en Mercedes Benz. Op dat moment wist ik wie de echte krachten achter de sport zijn: de grote bedrijven, de sponsoren.’

En toen?

‘Ik ging terug naar New York en begon met het schrijven van zakelijke voorstellen, om bedrijven over te halen om vrouwenraces te sponsoren. In München was ik erachter gekomen dat om de vrouwenmarathon toe te kunnen voegen aan de Olympische Spelen, de sport in minimaal 24 landen verdeeld over drie continenten beoefend moest worden. Met minder kon ik het vergeten. Afijn, ik stelde een plan op en ging er de boer mee op. Om te beginnen bij het cosmeticabedrijf Avon Cosmetics. Het bedrijf hield zich onder meer bezig met vrouwenparticipatie. Het leek me een geschikte partner. Ik vertelde hun over mijn plannen, dat ik zelf een atleet was en hoe het systeem werkt. Een dag later werd ik gebeld en kreeg ik een baan aangeboden. “We gaan waarschijnlijk niets met hardlopen doen, maar als je zo kunt schrijven en denken, dan willen we je graag hebben voor onze tennis sponsoring”, kreeg ik te horen. Ik nam de baan aan, maar bleef erop hameren dat we een race moesten organiseren. Uiteindelijk gaf de leiding toe: ik mocht één race organiseren. De avond van de wedstrijd waren we op iedere zender in New York te zien, we stonden op de voorpagina van The New York Times, er verscheen een artikel in Sports Illustrated. Het bedrijf had nog nooit zulke publiciteit gehad! Toen kreeg ik groen licht en gingen we een pilot-serie in heel Amerika doen.’

‘Avon was een multinational met kantoren in 125 landen over de hele wereld. Al gauw kregen we telefoontjes uit Japan en Mexico waar ze ook een race wilden organiseren. Je moet je voorstellen: in 1979 liepen vrouwen in Japan nog achter hun man op straat. Het was ongekend dat ze zouden gaan hardlopen. Wij wilden er een 10K-race organiseren, maar de Japan Amateur Athletic Federation (JAAF) wilde er niets van weten. Gelukkig konden ze het sponsorgeld niet weerstaan, en zo mochten we uiteindelijk een 5K-race organiseren. Maar niet zonder dat de JAAF ons waarschuwde dat we zouden falen, dat het geen succes zou worden. Op de dag zelf bleek al gauw dat ze het helemaal mis hadden: er kwamen meer dan duizend vrouwen opdagen! De publiciteit was gigantisch en vanaf dat moment ging het echt los.’

Maar om mee te kunnen doen met de Olympische Spelen moest je marathons organiseren. 5K of 10K is toch niet voldoende?

‘Het was het startpunt van publieke acceptatie dat vrouwen kunnen hardlopen. Al gauw hadden we een aantal races in de VS en in Duitsland en dat leidde uiteindelijk tot een jaarlijkse vrouwenmarathon. Voor vrouwen organiseerden we clinics, waarin we ze uitlegden hoe je een goed paar schoenen uitkiest, hoe je moet stretchen en een hardloopbuddy kunt vinden. De basics om te kunnen rennen. We zeiden tegen hen: “Ook wanneer je nog nooit hebt hardgelopen, na een programma van elf weken met ons zorgen wij ervoor dat het goed komt.” Wel bleef ik me focussen op het organiseren van marathons op verschillende plekken over de wereld om aan de vereisten van het Olympisch Comité te kunnen voldoen. Veel landen vroegen ons op dat moment zelf al om hulp, dus het groeide heel snel.’

En wat was dan de volgende stap?

‘Onze marathons waren een gigantisch publicitair succes, maar terugkijkend vonden mijn belangrijkste afspraken plaats in Londen, in het kantoor van John Holt, hoofd van wat toen toen nog de International Amateur Athletic Federation (IAAF) heette. Hij en ik raakten bevriend en renden soms samen. Hij vertelde me dan waar alle lijken van de IAAF waren begraven, wie de pilaren waren binnen de organisatie en bij wie ik moest zijn om iets gedaan te krijgen. Hij adviseerde me met Peter Ueberroth kennis te maken, hij was het hoofd van de Los Angeles Olympische Spelen. En Dick Sargent, Ueberroths rechterhand. Naar verluidt had Sargent alle touwtjes in handen. Dus ik weer naar Los Angeles om met hen te praten.’

‘Peter en Dick bleken heel informerend en bemoedigend te zijn. Ze vertelden me over hoe het er bij de Olympische Spelen achter de schermen aan toe ging: hoe Kodak zijn sponsorplek had verloren aan Fuji Film en hoe de Russen ritmische gymnastiek aan de Spelen probeerden toe te voegen. Ik leerde dat zeggen dat vrouwen het “verdienden” om mee te doen niet voldoende was, maar dat er allerlei vormen van uitruil plaatsvonden achter de schermen. Tegelijkertijd moesten we ook werken aan medisch bewijs. Er heersten nog steeds allerlei mythes dat vrouwen onvruchtbaar zouden worden, of zelfs zouden veranderen in mannen. Vooral vrouwen waren hier echt heel erg bang voor. The American College of Sports Medicine deed onder leiding van David Martin onderzoek en uit de resultaten van verschillende studies bleek dat, in tegenstelling tot wat iedereen dacht, de marathon juist uitermate geschikt is voor vrouwen. Vrouwen zijn veel beter geschikt voor de marathon dan mannen. Vrouwen hebben weliswaar minder snelheid, kracht en spiermassa, maar ze hebben meer uithoudingsvermogen, flexibiliteit en balans. Dus de marathon is voor hen echt ideaal. Op advies van Peter stelde ik een rapport op, op basis van de medische onderzoeken, zodat onze bondgenoten bij de onderhandelingen het bewijs achter de hand zouden hebben.’

Dan blijven er weinig argumenten over om vrouwen uit te sluiten, toch?

‘Ja, maar de beslissingen voor nieuwe evenementen worden meestal vier jaar eerder genomen. Toen in juli 1980 werd voorgesteld om de marathon voor vrouwen toe te voegen, wilden de Russen daar absoluut niets van horen. Er schijnt bij het overleg zelfs een enorme schreeuwpartij te zijn geweest. Ze waren er simpelweg niet klaar voor. Ze schermden met een gebrek aan medisch bewijs, dat het echt schadelijk zou zijn voor vrouwen. Ze besloten de beslissing vooruit te schuiven naar de bestuursvergadering van februari 1981. Dat was slecht nieuws. De raad van bestuur bestaat uit nog minder mensen, ik was ervan overtuigd dat we het er niet doorheen zouden krijgen. Vreselijk vond ik het! Het wereldrecord bij de vrouwen tuimelde naar beneden. Het ging alleen maar sneller en sneller en sneller. Grete Waitz brak de grens van 2 uur en 30 minuten. Het was echt fenomenaal wat er gebeurde en we konden allemaal zien dat het sneller en sneller ging. Maar logica heeft niet altijd de overhand in deze situaties. En er was een heleboel uitruil gaande, dus ik was heel nerveus in februari. Ik had zes maanden lang gelobbyd en wilde niet dat dit zou mislukken.’

Wat gebeurde er bij de bestuursvergadering?

‘Ik mocht er natuurlijk niet bij zijn, maar ik ging naar het hotel waar de vergadering gehouden zou worden en stond buiten bij de deur terwijl de mannen naar binnen gingen. Op de gang sprak ik de afgevaardigde van België aan en gaf hem mijn rapport. Hij had haast om naar binnen te gaan en ik stopte voor hem en stelde mijzelf voor. Hij keek me aan en produceerde een hele grote smile, keek naar de cover van mijn rapport. Ik vertelde hem dat ik zijn steun erg zou appreciëren en dat als er iets niet helemaal duidelijk was, hij de belangrijkste feiten in het rapport kon vinden. Ik wilde dat ze doordrongen waren van de noodzaak om voor verandering te stemmen. Net op dat moment – LUCKY ME – liep er een andere afgevaardigde van de raad van bestuur, de Nieuw-Zeelander Lance Cross, langs ons en onderbrak ons gesprek met de woorden ‘“Hey Kathrine, no worries, you’ve sure got MY vote!!”. De Belg keek naar hem, toen naar mij, glimlachte en knikte en liep de kamer in. Ik wist toen dat er een grote kans was dat het goed zou komen.’

‘De executive director van de IOC was een vrouw: Monique Berlioux. Haar functie was in feite een administratieve, maar het was heel mooi om haar bij de persconferentie de verlossende woorden te horen zeggen: “Ik heb het genoegen aan te kondigen dat we de marathon van vrouwen zullen opnemen in de Spelen van 1984.” Het was kennelijk geen makkelijke beslissing geweest, maar in 27 landen werden marathons gehouden, verdeeld over vijf continenten, én we hadden het medische bewijs, dus ze konden niet om ons heen. ’

Was het ooit een optie voor u om de verandering niet af te dwingen, maar op zijn beloop te laten?

‘Als je iets wil bereiken moet je je daarvoor inzetten. Dat de marathon voor vrouwen in 1984 werd toegevoegd aan de Olympische Spelen was al erg laat als je het mij vraagt. Besef wel: als we het protocol van de Olympische Spelen hadden gevolgd, dan zou de marathon voor vrouwen pas in 2012 zijn toegevoegd. Dankzij de inzet van veel mensen is het gelukt dat naar voren te halen.'

Tekst: Hasna El Maroudi